به گزارش بازاروما، «شاخص آزادی اقتصادی» مفهومی است که میزان آزادی افراد و کسب و کارها را در تصمیمات اقتصادی بررسی میکند. بررسیهای تاریخی نشان میدهد که اقتصادهایی که آزادی در آنها بیشتر است وضعیت بهتری در شاخصهای توسعه و رفاه دارند. همچنین بررسیها نشان میدهد که کشورهایی که آزادی اقتصادی در آنها کم است، اقتصادی عمدتا دولتی و رانتی دارند و محدودیتهای دولت انتخاب افراد و کسب و کارها را محدود کرده و مانع رونق شده است.
به تازگی بنیاد هریتیج (Heritage Foundation) پژوهشی در رابطه با وضعیت شاخص آزادی اقتصادی در 180 کشور جهان در سال 2023 منتشر کرده است و کشورها را براساس عملکردشان در 4 متغییر کلیدی در آزادی اقتصادی رتبهبندی کرده است.
متغییرهای تاثیرگذار بر شاخص آزادی اقتصادی
- حاکمیت قانون: حقوق مالکیت، اثربخشی قضایی و یکپارچگی دولت
- اندازه دولت: بار مالیاتی، سلامت مالی دولت و اندازه دولت
- کارایی نظارتی: آزادی نیروی کار، آزادی سیستم پولی و هزینههای دولت
- بازارهای آزاد: آزادی مالیاتی، تجارت آزاد و آزادی سرمایهگذاری
کشورهای مختلف براساس عمکردشان در این متغییرها به لحاظ آزادی اقتصادی رتبهبندی میشوند.
5 رتبهبندی شاخص آزادی اقتصادی
کشورهای مختلف براساس عملکرد خود در متغییرهای تاثیرگذار بر شاخص آزادی اقتصادی در 5 دستهبندی اقتصاد کاملا آزاد، اقتصاد عمدتا آزاد، اقتصاد نسبتا آزاد، اقتصاد عمدتا غیرآزاد یا بسته و اقتصاد سرکوب شده تقسیم میشوند.
- اقتصاد کاملا آزاد: کشورهایی که شاخص آزادی اقتصادی آنها بالای 80 باشد اقتصادی کاملا آزاد دارند.
- اقتصاد عمدتا آزاد: کشورهایی که شاخص آزادی اقتصادی آنها بین 70 تا 80 باشد اقتصادی عمدتا آزاد دارند.
- اقتصاد نسبتا آزاد: کشورهایی که شاخص آزادی اقتصادی آنها بین 60 تا 70 باشد اقتصادی نسبتا آزاد دارند.
- اقتصاد بسته: کشورهایی که شاخص آزادی اقتصادی آنها بین 50 الی 60 باشد اقتصادی بسته دارند.
- اقتصاد سرکوب شده: اگر شاخص آزادی اقتصادی کشوری زیر 50 باشد اقتصادی سرکوب شده دارد.
آزادی اقتصادی در کدام کشورها بیشتر است؟
اقتصاد کاملا آزاد: براساس رتبهبندی هریتیج تنها 4 کشور اقتصادی کاملا آزاد دارند. کشورهای سنگاپور، سوئیس، ایرلند و تایوان رتبه آزادی اقتصادی بالای 80 دارند و کشورهایی با اقتصاد کاملا آزاد هستند.
کشورهایی مانند سنگاپور و تایوان در چند سال گذشته به واسطه آزادی اقتصادی بالا سرمایه خارجی زیادی جذب کردند و سیر پیشرفت اقتصادی در این کشورها به شدت سریع بوده است.
دلیل اصلی اینکه این کشورها رتبه آزادی اقتصادی بالایی دارند توجه به شاخصهایی مانند حقوق مالکیت خصوصی و عدم دخالت دولت در اقتصاد است.
اقتصاد عمدتا آزاد: از میان 180 کشور بررسی شده در پژوهش هریتیج تنها 23 کشور اقتصادی عمدتا آزاد دارند و کشورهای اروپایی عمدتا در این دستهبندی قرار میگیرند.
کشورهایی مانند آلمان، سوئد، کانادا، نروژ، فنلاند، ایسلند و کرهجنوبی کشورهایی هستند که اقتصادی عمدتا آزاد دارند.
اقتصاد نسبتا آزاد: 55 کشور از میان 180 کشور اقتصادی نسبتا آزاد دارند و این نشان میدهد که عمده کشورهای جهان اهمیتی به آزادی اقتصادی و تاثیر آن بر اقتصاد کشور توجهی ندارند. کشورهایی مانند قزاقستان، کلمبیا، ایتالیا، اسپانیا و فرانسه اقتصادی نسبتا آزاد دارند.
اقتصاد بسته: نکته جالب اینجاست که شاخص آزادی اقتصادی 64 کشور زیر عدد 60 است و این یعنی اکثر کشورهای بررسی شده اقتصادی بسته دارند. عمده کشورهایی که اقتصادی بسته دارند کشورهای آسیایی و آفریقایی هستند و به همین دلیل است که میزان خلق ثروت در این قارهها به نسبت سایر نقاط جهان کمتر است.
اقتصاد سرکوب شده: 32 کشور جهان اقتصادی سرکوب شده دارند بنیاد هریتیج در رابطه با احتمال فروپاشی اقتصادی این کشورها هشدار داده است. عمده کشورهایی که اقتصادی سرکوب شده دارند با بحرانهای زیادی دست و پنجه نرم میکنند و مشکلات زیادی دارند. وجه اشتراک کشورهای دارای اقتصادی سرکوب شده این است که فقر در این کشورها رو به افزایش است. آفریقا کمترین آزادی اقتصادی را دارد و کشور سودان کمترین آزادی اقتصادی در قاره آفریقا را دارد و دلیل این آزادی اقتصادی پایین فساد گسترده عنوان شده است. در مقابل کشور بوتسوانا در قاره آفریقا بالاترین رتبه آزادی اقتصادی را دارد و حتی از ایتالیا و فرانسه هم رتبه بالاتری دارد.
وضعیت شاخص آزادی اقتصادی در ایران
شاخص آزادی اقتصادی ایران 42.2 است و این نشان میدهد که اقتصاد ایران در دستهبندی اقتصادهای سرکوب شده قرار میگیرد. ایران رتبه 16 از میان از 180 کشور را دارد و این یعنی ایران یازدهمین اقتصاد بسته دنیا است. تنها کشورهایی مانند سودان، ونزوئلا، پاکستان، عراق، کره شمالی و افغانستان وضعیتی بدتر از ایران دارند.